-
1 арткы
прил.1)а) за́дний ( баллон автомобиля)трамвайның арткы ишеге — за́дняя дверь трамва́я
чалбарның арткы кесәләре — за́дние карма́ны брюк
б) за́дний, после́дний ( ряд в театре)в) за́дний ( огород); на задво́рках (зада́х), в зада́х (плетень, скворечница)арткы тәрәзә — за́днее окно́
арткы бакча — сад назади́, на зада́х (в зада́х)
2) ты́льный, обра́тный, оборо́тный, за́дний ( сторона чего)конвертның арткы ягы — обра́тная сторона́ конве́рта
•- арткы ишек
- арткы пәрдә
- арткы план
- арткы як көзге••арткы уй — за́дняя мысль
арткы число белән — книжн. за́дним число́м
-
2 арткы пәрдә
театр. за́дник -
3 арткы
пр1. задний2. последний, задний (ряд) -
4 арткы
hintere (-r, -s), hinten befindlich -
5 арткы
-
6 арткы буын
мат. после́дующий член -
7 арткы ишек
см. арт ишек -
8 арткы план
прям.; перен. за́дний план -
9 арткы як көзге
зе́ркало за́днего ви́да ( в автомобиле) -
10 artqı
-
11 арттагы
прил.1) см. арткы 1)2) находя́щийся позади́ (сза́ди), кото́рый (кем, чьей спиной)артымдагы (арттагы) кешене ничек күрә алыйм инде мин? — как же я могу́ ви́деть челове́ка, кото́рый (нахо́дится) позади́ меня́?
3) отста́вший, отстаю́щийарттагыларны көтеп тору — поджида́ть отста́вших
4) перен. загла́зный (о сплетнях, интригах) -
12 күпер
сущ.1) мост || мосто́выйкүпер салу — стро́ить мост
агач күпер — деревя́нный мост
асма күпер — вися́чий мост
ачыла торган күпер — разводно́й мост
йөзмәле күпер — плаву́чий (понто́нный) мост
казык күпер — мост на сва́ях
кузлалы күпер — козлово́й мост
тимер юл күпере — железнодоро́жный мост
күпер кормалары — мостовы́е констру́кции
күпер корылмалары — мостовы́е сооруже́ния
гомер түгелдер күпер: чыгып китәргә генә түгел, бөтенесен күрәсең — (погов.) жизнь прожи́ть - не по́ле перейти́ (букв. жизнь не мост: не то́лько перейти́, вся́кое уви́дишь)
күпер башында тәртәләре очрашкан — (погов.) бли́жняя родня́; на одно́м со́лнышке о́нучи суши́ли
2) спорт. мост ( приём в борьбе)3) разг. мо́стик ( зубной протез), пла́нкакүпер куйдыру — вста́вить мо́стик
4) тех. мосталгы күпер — пере́дний мост
арткы күпер — за́дний мост
әйдәп баручы күпер — веду́щий мост
5) анат. мост•- күпер башы
- күпер салучы
- күпер торыгы -
13 план
сущ.1) в разн. знач. план || пла́новыйшәһәр планы — план го́рода
алгы план — пере́дний план
арткы план — за́дний план
зур планда — в кру́пном пла́не
беренче планда — на пе́рвом пла́не
агымдагы план — теку́щий план
хуҗалык планы — хозя́йственный план
бишьеллык план — пятиле́тний план
декоратив планда — в декорати́вном пла́не
юмористик планда — в юмористи́ческом пла́не
план бүлеге — пла́новый отде́л
план органнары — пла́новые о́рганы
2) диал.; ист. двор, уса́дьба; приуса́дебный уча́сток•- план кору
- план сызу
- планда каралган
- планга утыру
- планнан тыш -
14 тел
I сущ.1)а) анат. язы́к (человека и животных) || языково́й; -язы́чныйтел очы — ко́нчик языка́
арткы тел авазлары — заднеязы́чные зву́ки
тел дигән арыслан теш дигән текмә артында торсын — (посл.) скрипи́ зуба́ми, но терпи́ - не проговори́сь (букв. лев, называ́емый языко́м, до́лжен находи́ться за частоко́лом, называ́емым зуба́ми)
сыерның сөте җиленендә түгел, телендә — (посл.) молоко́ коро́вы не в вы́мени, а на языке́ (т. е. больше кормов - больше молока)
б) язы́к, язычо́к, вы́ступ в фо́рме языка́ялкын телләре — языки́ пла́мени
шәл теле — вы́ступ волни́стого кра́я ша́ли
2)а) в разн. знач. язы́к, речь || языково́й, речево́йгарәп теле — ара́бский язы́к
рус теле — ру́сский язы́к
чит тел — иностра́нный язы́к
тел культурасы — культу́ра языка́
язма тел — пи́сьменный язы́к
дуслык теле — язы́к дру́жбы
тел чаралары — языковы́е сре́дства
теле татлы, күңеле таплы — (погов.) речь его сладка́, а душа́ гадка́
б) перен. о системах выражения, изображения язы́ксызым - техника теле — чертёж - э́то язы́к те́хники
музыка теле белән әйтү — вы́сказать языко́м му́зыки
3) язы́к, язычо́к, язычки́ (щеколды, колокола, колокольчика, ботинка и т. п.)4) ма́ятник ( настенных часов)5) стре́лка весо́вүлчәү теле бер генә — (посл.) стре́лка весо́в то́лько одна́ ( правда всегда однозначна)
6) кла́виша, пла́нка (гармони, баяна)тальян гармунның телләре көмеш микән, җиз микән? — ( песня) сере́бряные ли, лату́нные ли кла́виши у талья́нки?
7) пи́щик (внутри гармони, баяна и т.п)8) язычо́к, зазу́брина ( крючка)9) боро́дка ( ключа)10) перен. доно́с, я́беда, спле́тня, кля́узакеше өстеннән тел әйтү — кля́узничать (букв. вы́сказать кля́узу) о друго́м челове́ке
11) перен. язы́к (человек из лагеря противника, используемый для получения информации)разведчиклар тел алып кайттылар — разве́дчики привели́ языка́
12) в ф. исх. п. телдән, теленнән у́стно || у́стныйтелдән әйтү — вы́сказать у́стно
телдән җавап — у́стный отве́т
13) в ф. направит. п. телгә языко́м, на слова́хтелгә батыр, эшкә факыр — (посл.) языко́м трепа́ть ма́стер, а на де́ле слаб
•- тел агы- тел аклавы
- тел аклыгы
- тел гыйлеме
- тел белеме
- тел тартыгы
- тел шартлау
- тел чыртлау••тел аерылу — говори́ть на ра́зных языка́х (не понимать друг друга по причине разности целей, понимания вещей и т. п.)
тел белән әйткесез — невырази́мый слова́ми
тел белән тегермән кору (тарттыру) — говори́ть (обеща́ть) мно́го, но ничего́ не де́лать; моло́ть языко́м; трепа́ться
тел белән телү (тетү) — бичева́ть сло́вом; жечь глаго́лом
тел беркетү — договори́ться, заключи́ть сою́з (в тайне или в стороне от кого-л.); см. тж. сүз беркетү
тел бирәне — груб. болту́н, говору́н ( который не может остановиться)
теле (телләре) бәйле (баглы) — не мо́жет, не име́ет пра́ва говори́ть
тел кашу — чеса́ть язы́к (языко́м); говори́ть не к ме́сту
тел күтәрмәү — возде́рживаться/воздержа́ться от ли́шних слов ( по тактическим соображениям)
тел күтәрелү — см. тел бару
тел озайту — распуска́ть/распусти́ть язы́к ( осуждая начальство); пуска́ть, распространя́ть слу́хи, неуго́дные вышестоя́щим
тел саклау — ума́лчивать/умолча́ть, промолча́ть из уваже́ния ( к старшим)
тел сөяксез — язы́к-то без косте́й
тел тибрәнү — захоте́ть сказа́ть; чуть не сказа́ть
тел тибрәтү (тибрәндерү) — (спокойно, ласково) (что-то) промо́лвить
тел тидерерлек түгел — не́ к чему придра́ться; ни сучка́, ни задо́ринки; кома́р но́са не подто́чит
тел тию — приходи́ться/прийти́сь, задева́ть/заде́ть (обвиня́ть)
тел тиярлек түгел — см. тж. тел тигесез
тел тотлыгу — см. тотлыгу
тел туздыру — болта́ть зря; трепа́ть языко́м
тел уйнату — игра́ть слова́ми, заи́грывать на слова́х
тел чарлау — остри́ть, зубоска́лить; точи́ть ля́сы
тел чишелү — разговори́ться; станови́ться/стать разгово́рчивым; расколо́ться
тел чишү — открыва́ть/откры́ть секре́ты; разглаша́ть та́йну; доверя́ть ду́шу (мы́сли)
тел чылату — немно́го попи́ть ( необязательно хмельное)
тел шомарту (таптау, юкарту) — моло́ть чушь; точи́ть ля́сы
тел язу — выдава́ть/вы́дать секре́т ( под нажимом или невольно)
телгә алынган (алынмыш) — упомя́нутый
телгә беткән — бо́йкий || бо́ек на язы́к
телгә йозак салу — запреща́ть/запрети́ть говори́ть
телгә килешү — см. телгә килү 3)
телгә оста (чая, үткен, шәп) — бо́йкий || бо́ек на язы́к, речи́стый
телдән-телгә — из уст в уста́ (о распространении легенд, слухов, новостей и т. п.)
телдән төшмәү — быть у всех на уста́х
телдән төшү — переста́ть упомина́ться, вспомина́ться; забыва́ться ( о человеке)
телдән ычкыну — срыва́ться/сорва́ться с языка́
теле татлы (баллы) — сладкоречи́вый || сладкоречи́в
теле тезенә җитә — ма́стер на злы́е слова́, ре́чи
теле чарланган (шомарган) — навостри́лся говори́ть; язы́к непло́хо подве́шен
теле юка — речи́ст и сладкоречи́в
телен кыскарту — в разн. знач. укороти́ть язы́к, заста́вить замолча́ть
телен чыгарып — изо все́х си́л, вы́сунув язы́к
теленә (телеңә) салыну (салышу) — заводи́ть/завести́ спор, перебра́нку, см. тж. телләшү
теленә шайтан төкергән — его́ не переспо́ришь (букв. чёрт плю́нул ему́ на язы́к)
теленнән табу — пострада́ть из-за своего́ языка́
телне (телеңне, телегезне, телен, телемне) тешләү — вдруг замолча́ть, сообрази́в, что собира́лся сказа́ть ( или уже сказал) ли́шнее
телеңне йотарсың — язы́к ( вместе с пищей) прогло́тишь ( такой вкусный); па́льцы обли́жешь
телеңне сындырырсың — язы́к слома́ешь ( о выговаривании сложного слова)
- тел ачутелеңне тайдырма — не говори́ так краси́во
- тел әйләндерү
- тел әйләнмәү
- тел бару
- тел батырып сүз әйтү
- тел күтәреп сүз әйтү
- тел белән әйтү
- теле белән әйтү
- тел бәйләндергеч
- тел бәйләнү
- тел кагу
- тел кайтару
- тел кату
- тел көрмәкләнү
- тел көрмәлү
- тел күтәрү
- тел кычыту
- тел очы
- тел очына килү
- тел өстендә
- тел сату
- тел сүтү
- тел тегермәне
- тел тигесез
- тел тидергесез
- тел тидерү
- тел төбе
- тел яздыру
- тел яшерү
- телгә алу
- телгә алыну
- телгә керү
- телгә килү
- теле авызга сыймау
- телең авызыңа сыймау
- телең авызга сыешмау
- теле авызга сыешмау
- теле ачылу
- теле кору
- теле озын
- теле телгә йокмый
- теле чыгу
- телен аркылы тешләп
- телне аркылы тешләп
- телен ачу
- телен белү
- телен йоту
- теленең тупсасы юк
- телне тыю
- тел бистәсе
- тел кузгату
- телдән калу
- телен табу
- телне кыска тоту II сущ.; этногр.язы́ческая моли́тва, за́говорелан теле — за́говор от змей; слова́, кото́рыми загова́ривают змей
тел уку — произнести́ за́говор
чәчәк теле — за́говор от о́спы
См. также в других словарях:
арткы — с. Арттагы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кушаяклап — Арткы һәм алгы аякларны бердәм алга табан ташлап (чабу тур.) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
койрык — 1. Хайван гәүдәсенең арткы өлешендәге өстәмә үсенте яки очлаеп беткән арткы өлеш. Гәүдәнең арткы өлешендә бер учма каурыйлар (кошларда) 2. күч. Оча торган аппаратларның очлаеп беткән арткы өлеше. Гомумән нәр. б. арткы өлеше, арткы ягы, арткы… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
арт — Тирәлектә: күз караган якка капма каршы як; киресе: Ал. с. Арттагы, арткы, артта торган 2. Кеше гәүдәсендә һәм киемдә: арка ягы 3. Хайван гәүдәсендә: баш ягына капма каршы як, артсан 4. Нәр. б. ал ягының каршысындагы өлеше, арткы өлеше. Урындык,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
савыр — 1. Ат сыртының арткы өлеше, янбаш тирәсе. Кешедә: янбашның арткы өлеше, йомшак җир 2. Ат савыры тиресеннән эшләнгән күн … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
юырту — 1. Алгы уң аягы белән арткы сул аягын берьюлы һәм алгы сул аягы белән арткы уң аягын берьюлы алмаш тилмәш алга сикертеп чабу (башлыча ат тур.) 2. Җиңелчә генә чаптыру, йөгертү 3 … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
арка — I. 1. Гәүдәнең муеннан алып оча сөягенә кадәрге арткы (сырт) ягы. Киемнең арканы каплый торган өлеше, арты, арттактасы 2. Кулның учка кире ягы, арты. Бияләй һәм перчатканың кул аркасын каплый торган өлеше 4. Урындык, диван кебек нәрсәләрнең арка… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
аутсайдер — 1. Иң арткы урыннарны алган спорт командасы яки спортчы 2. күч. Уңышсызлыкка юлыккан, нинди. б. эштә катнашудан төшеп калган кеше 3. Монополия белгән бергә эш итүче, тик аның составына керми торган предприятие … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бака — 1. Арткы озын аяклары йөзәргә һәм сикерергә җайлашкан койрыксыз җир су хайваны 2. Кабырчык эчендә яшәүче хайван (моллюск) тур. кабырчык бакасы 3. Ялкынсынулы, шешенкеле авыруларның гомуми атамасы күкрәк бакасы, тамак бакасы, теш бакасы 4. Капкада … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бугаз — 1. Муенның алгы өлеше 2. Тамак төбе, авыз эченең арткы өлеше 3. Сулыш юлының өске өлеше 4. Савытларда: тамак, тар авыз 5. Ике диңгезне, күлне һ. б. ш. сулыкны тоташтыра торган тар су мәйданы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җәя — 1. Дуга кебек итеп бөккән сыгылмалы агачның баш башыннан тарттырып бәйләнгән бауны киерү ярдәмендә укны еракка аттырып җибәрә торган борынгы ату коралы 2. Иярнең алгы һәм арткы ягында җәя (1) кебек итеп бөгеп эшләнгән кырые, ияр очы, ияр кашы 3.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
